R. Joseph Dazo
City of Talisay, Cebu

Over 20 provinces have zero coronavirus cases as of April 22

– Rappler

Pagkarga

 “Layo pa ta, Dong?” mao kini ang unang gisukna ni Tatay. Wala kini siya nangayo sa distansiya gikan sa dakbayan padulong sa among probinsiya. Dili pod ko suhito sa pagbanabana sa gilay-on sa among gigikanan, nga dili na puydeng balikan, ug sa among padulngan, among puluy-anan, nga mao ray lugar nga puyde namong adtoan. Kon aduna na gani mga baybayon ug mga fire tree nga magbaga kon madan-agan sa Adlaw, kana, duol na mi. Apan, wala pa miy nakit-ang baybayon, wala pay fire tree. Habog ra nga mga bilding nga kuwang na lang mataw-an na.

Ang nagdilaab? Pula nga kolor sa stoplight nga daw mosinggit ka namog hunong.

Tay, tingali nagpaabot nato si Nanay didto sa may pultahan, bitbit ang lamparilya, nga bisan sa kagamay sa kalayo niini, namasin nga ang kahayag niini maoy motultol sa bungtod kon diin nahimutang ang among gamayng payag. Tay, ang inun-unan ni Nanay, nga atong paboritong ikumot sa bag-ong hukad nga mais, nagpaabot pod nato. Tay, ayaw kalimot sa bukton ni Nanay. Sugaton ra lagi tas gakos.

Dugay-dugay na pod ming wala kauli tungod kay nanrarbaho man mi ni Tatay isip construction worker sa usa sa mga itukod nga bilding. Himoon daw kinig mga opisina. Mas nalangan ang among pag-uli kay tungod sa pandemya. Sa tibuok nakong kinabuhi, karon pa ko nakakita og usa ka dakbayan nga walay tawong nag-gawasgawas o mga dyip nga mopuno unta sa kadalanan. Di pod ko moingon nga mora na kinig pelikula nga ang mga kontra kay zombie, ug manulod na lang mi sa duol nga mall ug didto motago, kay matod sa balita, ang kontra, nga gikan sa Tsina, dili makita.

Nay, padulong na mi nga mouli ni Tatay, Nay. Paabot lang.

“Wala pa ka kapoyi, Dong?” lain na pong pangutana ni Tatay. Nakamatikod na tingali siya sa akong paghangak. Wala, Tay, uy! Tubag nako niya. Tuod, mora og taas-taas na ang akong pagkalakaw. Taud-taod na pod kong wala kapahuway. Ang kagutom nawala kay napulihan man sa pagngulngol sa tuhod. Hapdos na pod ang akong mga lapalapa. Si Tatay? Mas tataw ang iyang paghangak karon. Kon dili siya maghangak, moubo siya. Iyang dughan, init. Mabati nako ang pagpitik sa iyang kasingkasing. “Nauwanan man god ta gahapon,” niya. “May gani wala ra kay gipamati. Lig-on pa gyod imong resistensiya.” Mipahiyom ra ko, apan wala ko nagsaba ni Tatay nga misugod na pod og katol akong tutonlan.

Mihangad ko sa langit. Sakto si Tatay. Nauwanan ra mi. Mipatuo unta mi ni Nanay nga dad-on namo ang iyang payong.

Gikan mi sa ospital gahapon. Sa wa pa mi balibari, gitan-aw usa ang gisi-gisi namong gisul-ob. Ay, ambot, wa gyod gipaabot ang akong mga rason: Ay! Ma’am, nasangit man god nis lansang, Sir, wala pa namo nalabhan ang tarong namong sinina. Bossing, ayos ra man god among gisul-ob. Buot ra man god namong magpa-check up kay sige og ubo si Tatay ug wa mi nakit-ang tanom nga lagundi o oregano sa tugkaran kay puros na man intawon gisemento ang mga yuta diri. Nars, Nars, pasensiya sa among lapokong mga tiil.

Kaybaw ko nga walay pahiyom nga maoy mopasulod namo sa ospital ilawom sa ilang gisul-ob nga face mask. Puno na mi, maoy ingon nila.

Nanakit na ang akong mga tuhod. Wala pa mi katunga aron maabot mis among padulngan. Sakit na pod ang akong bukobuko, akong bukton. “Dong, pahuway usa, ta.” Gihinayhinay nako og naog si Tatay. Miginhawa siya og lawm. Dayon mipungko. Dayon miubo. Nangayo og pasensiya sa iyang gibug-aton. Dayon, ug dayon mipahiyom si Tatay nako. “Duol na ta, Dong.”

Igo ra ming mihangad sa kalangitan. Mingaw unta ang palibot kon wala pa miwangwang ang nagronda nga awto sa pulis. Adunay nag-inusarang bitoon. Kaybaw mi nga gikan kini sa lamparilya ni Nanay. Nakatimaho ko og kalit sa inun-unan ni Nanay. Midaugok akong tiyan. “O, Tay. Duol na ta.”

Sa kangitngit, makita na nako ang baybayon ug mga fire tree.

 

Pagsakay

 Ang nagsakay sa awto: tag-iya sa kompaniya, iyang driver, ang mga pulong “Babe, unsay gusto nimong imnon, mohapit ko sa Starbucks,” mga kahon sa face mask, duha ka kahon sa alcohol, air purifier, oximeter, lima ka negative ion nga mga kuwentas, mga sako sa bugas, ug mga botilya sa vitamin D3, melatonin, C, echinacea, ug acai berry. “Ugh! Kani gyong mga taw, gasige gihapon og gawas-gawas mao nang daghan kaayong magkasakit. O, sakto ka. O, that’s true. They should stay at home!”

Ang nagsakay sa balik probinsiya bus: inahan, kugoskugos ang way undang nga pag-uha sa iyang masuso, anak, amahan nga bitbit ang mga manok pangtari, mga tinun-an, maleta, noodles, sardinas, maihap ra tingali ang corned beef, mga sako, ug ang mga sulod: bugas, sinina, kahadlok, kamingaw, kasagmuyo, ang sulod sa mga misulod sa bus: pandemya.

Iyang gipasakay sa iyang sikad: abo sa iyang pinalanggang asawa sulod sa iyahang giampingang tupperware.

 

Pagpaabot

Ate Ling, komosta na ka? Motuo baya ko anang good things come to those who wait. Daghan baya ang niabot nako: online job, mga suki sa akong online selling, ug long-distance boyfriend nga afam. Ay, kaybaw na ka anang afam, uy. Kanang kano, ba. Tiguwang na siya, Ate, pero buotan man. Iya ko arion ika human aning pandemya. Kuhaon daw ko niya. Sagdi lang, Ate. Gaan tika og chocolates kon moari na siya.

Komosta na ka? Nanirado man daw ang inyong kompaniya. Unya, nag-unsa na man lang ka dira karon? Ingon to siya Mama nga mouli na lang ka ug diri na lang ka mangitag trabaho. Aw, makakita ra man dayon ka kay daghan man kag nakamahuan. Mao gani idol kaayo tika. Pag-mask lang pirmi, ha. Panghugas pirmi sa imong kamot. Na, daghan baya kaayo kaso dira sa Manila.

Komosta na ka? Ako na giingnan sila Mama nga ihatod ka sa imong amo diri. Unsa adlawa ka moabot diri, Ate? Niingon si Papa nga lutoan ka niya og paborito nimong humba nga maayong pagkaitos. Ate, excited na pod makakita imong duha ka anak diri. Pagdala unya kuno og duwaan. Ganahan sila og pusil-pusil. Na, lagi! Mag-pulis man sila ika dako nila. Ila pamatyon ang mga kawatan. Makahimuot mga bataa. Asta ang virus ila pod kuno pusilon. Katawaa nuon namo.

Komosta na ka, Ate? Nagpaabot pa ka sa imong amo? Unya, dili delikado dira sa daplin sa karsada? Kinsa imo kuyog dira? Unsa man intawon imong gihapin, uy. Na, hubakon baya ka. Pagbukod baya gyod og habol ha kon tugnawon ka.

Komosta na ka? Niwang na man kaayo ka, uy. Nabalaka na baya si Mama. Tarong pa imong kaon? Kadungog baya si Mama sa imong way hunong nga pag-ubo. Na, ako bitaw giingnan nga okey ra ka ug dili siya angayan mabalaka. Lagi, lagi, ako ingnon sila Undong nga nakapalit na kag pusil-pusil. O, ako ingnon nga pusilon og apil ang virus nga maoy nakadag problema aning nasora. Ha? Naa poy laing pusilon? Haha. Nayabag na. Kaw gyod. Madunggan gani kang Papa. Kaybaw baya ka ana niya. Paabot lang dira, Ate. Good things come to those who wait baya matod nimo.

Komosta na ka, Ate? Wala na man kay chat namo pila na ka adlaw. Padung na ka og uli?

Ate? Huy! Ate? Asa na ka? Nagpaabot pa ka?

About the Author

R. Joseph Dazo teaches literature and creative writing to senior high school students in the City of Naga. He holds an MA in literature. His collection of short fiction in Binisaya, Ubang Gabii sa Mango Avenue (Kasingkasing Press, 2019) has been cited in CNN Philippines’ Best Filipino Books of the 2010s. He has won Carlos Palanca Memorial Award for his fiction. He lives in the City of Talisay, Cebu.